Mimo upadku Imperium Rzymskiego, po okresie zmagań barbarzyńców, zamętu i izolacji poszczególnych społeczności, wszystkie drogi znów zaczęły prowadzić do Rzymu. Jedną z najważniejszych była ta, która rozpoczynała się u drzwi katedry w angielskim Canterbury i przemierzając ziemie frankońskie, przekraczała wyniosłe przełęcze alpejskie by zejść na lombardzkie niziny i dotrzeć do centrum chrześcijaństwa. Droga owa znana była pod różnymi nazwami odzwierciedlającymi sytuację na trasie – z początku Iter Lombardorum, potem, od czasów podbojów Karola Wielkiego – Iter Francorum. Nazywana była również, z punktu widzenia samych Franków – Chemin des Anglois czy Chemin Romieux. Utrwaliła się wreszcie przyjęta w dokumencie opactwa San Salvatore na Monte Amiata w Toskanii z roku 876 nazwa łacińska Via Francigena (Droga Frankońska). Poszczególne warianty jej odcinków ulegały zmianom, zwłaszcza jeśli pojawiały się jakieś niepokoje, jednak jej kres był zawsze ten sam. Znajdowały się u niego groby świętych Apostołów – Piotra i Pawła.
W opisie zmierzającego po paliusz arcybiskupa Canterbury Sigeryka z końca X wieku przebieg owej drogi na terenie Toskanii był następujący: Lucca – San Gimignano – Poggibonsi – Siena – San Quirico d’Orcia. Na nim wzorowany jest właśnie (z uwzględnieniem decyzji o przeprowadzeniu trasy poza tłocznymi szosami, które zastąpiły dawne szlaki konno-piesze) obecny projekt Via Francigena. Na obszarze Toskanii projekt ten obejmuje następujące miejscowości (w nawiasach podano przybliżony dystans między poszczególnymi punktami):
Pontremoli – Villfranca in Lunignana (19 km) – Aulla (15 km) – Sarzana (16 km) – Avenza (13 km) – Massa (15 km) – Pietrasanta (16 km) – Camaiore (8 km) – Lucca (24 km) – Porcari (11 km) – Ponte a Cappiano (20 km) – Fucecchio (5 km) – San Miniato Alto (8 km) – Coiano (8 km) – Gambassi Terme (12 km) – San Gimignano (14 km) – Badia Isola (25 km) – Monteriggioni (3 km) – Siena (20 km) – Monteroni d’Arbia (18 km) – Ponte d’Arbia (10 km) – Bounconvento (6 km) – Torrenieri k/Montalcino (13 km) – San Quirico d’ Orcia (7 km) – Bagno Vignoni (5 km) – Radicofani (27 km) – Ponte a Rigo (11 km).
Mapkę szlaku można sobie zobaczyć tutaj: http://unseentuscany.com/wp-content/uploads/2013/04/via-francigena-map.jpg
Inne pożyteczne linki (głównie po włosku):
http://www.terresiena.it/index.php/en
http://www.francigena.provincia.siena.it/
http://www.viefrancigene.org/en/
http://www.camminideuropa.eu/
http://www.romaefrancigena.eu/indexENG.html
http://www.viefrancigene.org/en/resource/tour/a-piedi-gran-san-bernardo-roma/
http://www.confraternitadisanjacopo.it/Hospital/IndexHospital.htm
http://www.pilgrimstorome.org.uk/gallery/index.php
Co można odwiedzić na powyższym szlaku?
– Pontremoli – zamek Castello del Piagnaro, pierwotnie z XI stulecia, z muzeum rzeźby prehistorycznej; ze wzgórza zamkowego piękna panorama okolicy; barokowa katedra z XVII stulecia wraz z dzwonnicą przebudowaną z XIV-wiecznej wieży obronnej,
– Villafranca di Lunignana – zamek Castello di Malgrate z XIII-IV w.,
– Aulla – Fortezza della Brunella z XVI w., opactwo San Caprasio założone w IX w., obecnie muzeum archeologiczne,
– Sarzana – katedra Santa Maria Assunta z XIII-XV w., Pieve di Sant’ Andrea z XII-XIII w., kościół San Francesco z XIII-XV w., Fortezza di Sarzanello z XIII-XVI w., castello della Brina z XI w., renesansowe i barokowe rezydencje oraz oratoria,
– Avenza – jedno z osiedli Carrary położone ok. 7 km na pd. zach. od historycznego centrum z XII-wiecznym Duomo i XVI-wiecznym pałacem książęcym,
– Massa – XVII-wieczne Duomo dei Santi Pietri e Francesco, średniowieczna forteca Rocca Malaspina, XVI-wieczny Palazzo Ducale,
– Pietrasanta – Collegiata (Duomo) di San Martino z XIII-XV w., kościół Sant’ Agostino z XIV-XV w., renesansowe rezydencje, w jednej z nich muzeum regionalne; w Valdicastello za miejscowością, przy szlaku – Pieve dei Santi Giovanni e Felicita z XI w.
– Camaiore – romańskie Badia di San Pietro oraz Pieve di San Stefano z XII w., kolegiata Santa Maria Assunta z XIII-XVIII w.,
– LUCCA,
– Porcari – po drodze w Capannori XI-wieczne opactwo San Bartolomeo oraz Pieve di San Gennaro i Pieve di San Paulo; w Porcari – Chiesa di San Giusto z XV-XVIII w.,
– Ponte a Cappiano – po drodze: Badia di San Pietro w Pozzeveri z XI-XV w., w Altopascio – kościół San Jacopo Maggiore,
– Fucecchio – kolegiata San Giovanni Battista z XII-XVIII w., opactwo San Salvatore z X-XIII w. z XVIII-wiecznym wnętrzem, XIV-XVI-wieczne rezydencje.
– San Miniato Alto – katedra Santa Maria Assunta z XI-XVIII w., kościół Santissima Annunziata z XVI w., kościół San Domenico z XIV w., kościół San Francesco z XIII-XV w.,
– Coiano – romańskie Pieve dei Santi Pietro e Paolo z XI w.,
– Gambassi Terme – po drodze romańskie Pieve di Chianni z XII w., XIII-wieczny kościółek San Giovanni Battista a Varna,
– SAN GIMIGNANO – po drodze: Pieve di Santa Maria Assunta w Cellole z XIII w.,
– Badia Isola – opactwo Santi Salvatore e Cirino z XI-XII w., po drodze: romańskie Badia a Coneo z XI-XII w., XIII-wieczny kościół San Marziale w Gracciano,
– SIENA,
– Monteroni d’Arbia – po drodze La Grancia di Cuna, dawny średniowieczny spichlerz obronny, przebudowany w XVII w.,
– Bounconvento – wąskie uliczki w centrum miasta,
– Torrenieri – szlak przechodzi kilka kilometrów na pn. wsch. od MONTALCINO,
– San Quirico d’Orcia – kolegiata dei Santi Quirico e Giulitta z XII-XVII w.
– Radicofani – romański kościół San Pietro z XIII w., na wzgórzu średniowiecza forteca Rocca, po drodze: CASTIGLIONE D’ORCIA,
Alternatywny wariant dla samochodziarzy poprowadzony z Pisy mógłby wyglądać następująco: Pisa – Pietrasanta – Lucca – Castelfiorentino – Certaldo – San Gimignano – Colle di Val d’Elsa – Monteriggioni – Siena – Asciano – Buonconvento – San Quirico d’Orcia – Bagno Vignoni – Castiglione d’Orcia (przykładowy powrót: Montalcino – Buonconvento – Siena – Colle di Val d’Elsa – Volterra – Pisa).