Tłok Florencji i walory zapachowe tego miasta (aromat skóry połączony z wonią miejskiego zaduchu) nie wywarły na nas najlepszego wrażenia. Tłumy przewalające się przez Ponto Vecchio, kolejki do muzeów (nie tylko do słynnego Uffizi), szarobura rzeka Arno, dźwigi zwieszające się nad zabytkowym centrum, rusztowanie przy katedrze. Nie zwiedziliśmy też w jeden skromny dzień całości, ale trochę przez ludzką ciżbę zobaczyć nam się udało. Historia Republiki Florenckiej to historia ekspansji i pochłaniania otaczających państewek. Korzystne zawarcie przymierzy podczas XVI-wiecznych wojen włoskich i upadek Sieny pozwoliły wreszcie miastu znad Arno uzyskać status hegemona w całej Toskanii. Należy również dodać, że przez krótki okres w 2 połowie XIX wieku, to jest przed wkroczeniem wojsk republikańskich do papieskiego Rzymu, miasto Medyceuszy i renesansu pozostawało stolicą na świeżo zjednoczonych Włoch.
Mury miejskie Florencji z Ogrodu Róż
Wobec zamieszania związanego z zamknięciem ruchu w części miasta związanego z biegiem ulicznym – do starszej części miasta weszliśmy przez Rzymską Bramę (Porta Romana) oraz rozległy, położony na wzgórzu przylegającym do fortu Belvedere ogród Boboli (Giardino di Boboli). Teren ten stanowił ongiś kamieniołom, dopóki w 2 połowie XVI wieku Medyceusze nie stworzyli tu założenia ogrodowego. Od roku 1766 ogród został otwarty dla publiczności. Za wejściem od Porta Romana napotkamy wysepkę Isolotto oraz cyprysową aleję z rzeźbami, w części pochodzącymi z antycznego Rzymu.
Porta Romana / Isolotto w Ogrodzie Bobolich
To cichsza część ogrodu, ale zgiełk uderza już na wzgórzu nad pałacem Pittich. Ze stoków tego wzgórza roztacza się ładny widok na Florencję w otoczeniu grzbietów Apeninów.
Boczna aleja w Ogrodzie Bobolich / Widok ze wzgórza w Ogrodzie Bobolich
I tak dotarliśmy do tyłów pałacu Pitti, przy którym rozłożyła się centralna, tarasowa część ogrodowego założenia. Znajdziemy tu także XVII-wieczny amfiteatr oraz manierystyczną grotę Buontalenti z dziełami m.in. Giambologny, jak również fontannę zwaną Bachusikiem, do której modelem był ulubiony karzeł Cosima de Medici.
Grotto del Bountalenti w Ogrodzie Boboli
Monumentalny Pałac Pittich wznoszono przez prawie sto lat – od roku 1457. Został ukończony dopiero po przejęciu go od podupadłego rodu przez rywali – Medicich w roku 1549. W latach 1865-1870, kiedy Florencja była stolicą Włoch, pałac stanowił siedzibę królewską. We wnętrzach znajduje się imponująca kolekcja malarstwa z dziełami Rafaela, Fra Bartolomeo czy Caravaggia. Na okazałym, brukowanym placu przed pałacem rozkładają się zwykle miejscowi sprzedawcy pamiątek i malunkarze. Naszą uwagę zwróciła dziewczyna, która tworzonym obrazkom (przedstawiającym Florencję i inne zabytki Toskanii) dodawała rysunek na ramce z klasycznymi motywami toskańskimi (np. cyprysiki).
Pałac Pittich – główna fasada / Tył od strony Ogrodu Bobolich
Ulicą w prawo spod pałacu docieramy na tłoczny zwykle most Ponte Vecchio, wzniesiony w obecnym kształcie w roku 1345. Od początku istnienia stanowił swoisty pasaż handlowy. Na środku przęsła stoi popiersie rzeźbiarza Benevenuto Celliniego. Za mostem skręcamy w prawo i po chwili możemy go podziwiać w całej okazałości z nadrzecznego bulwaru.
Ponte Vecchio
Na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w lewo, obok zawsze tłocznego dziedzińca budynku galerii Uffizi z 1560 r. (w środku m.in. Narodziny Venus Boticellego, rafaelowskie Madonny, Poświęcenie Izaaka Caravaggia czy Tondo Donich Michała Anioła – bilety lepiej zamówić z wyprzedzeniem) i wychodzimy na Piazza della Signoria. W średniowieczu teren ten należał do rodziny Ubertich – przywódców stronnictwa Gibellinów we Florencji. Po zwycięstwie Gwelfów w roku 1268, ich posiadłości skonfiskowano, a pałace pozostawiono by popadły w ruinę. Wkrótce część dawnych posiadłości wybrukowano, tak powstał plac, na którym w roku 1307 rozpoczęto budowę Palazzo Vecchio – siedziby władz miejskich. Do roku 1385 wybrukowano cały plac, zakazano również na nim ruchu kołowego. W 1540 Palazzo Vecchio otrzymał renesansowy wygląd.
Palazzo Vecchio
Centrum placu zajmują posągi – statua Cosima I Medici dzieło Giambologny, fontanna Neptuna Ammannatiego – obie z 2 połowy XVI stulecia, Herkules i Kakus Bandinnellego oraz kopie – Marzocca, Judyty i Holofernesa Donatella (oryginał znajduje się we wnętrzu Palazzo Vecchio), a także , oczywiście, kopia Dawida Michała Anioła (oryginał prezentowany jest we florenckiej Akademii).
Fontanna Neptuna i Dawid na Piazza della Signoria
Loggia della Signoria z 1382 roku kryje kolejne rzeźby, m.in. oryginał Perseusza Celliniego, Porwanie Sabinek Giambologny . W samym pałacu (wstęp 6 EUR) znajdziemy m.in. słynny Salon dei Cinquecento z freskami Vasariego.
Loggia della Signoria / Perseusz widziany z atrium Pałacu Vecchio
Z Piazza della Signoria idziemy uliczką na zachód i dochodzimy do XVI-wiecznej loggi Nowego Rynku (Mercato Nuovo) z brązową rzeźbą dzika zwaną Il Porcellino (Prosiaczek). Tu skręcamy w prawo, w kierunku XIX wiecznej zabudowy Piazza della Republica w miejscu dawnego targowiska. Po drodze, po prawej mijamy przypominający bardziej obronną wieżę niż kościół Orsanmichelle, otoczony stojącymi we wnękach rzeźbami (dziś są to głównie kopie oryginałów m.in. autorstwa Ghibertiego i Donatella).
Baranek przy Nowym Targu / Orsanmichelle
Z Placu Republiki ulicą w lewo, wśród starej zabudowy dochodzimy do renesansowego pałacu Strozzich (1 poł. XVI wieku). Za nim w prawo do dominikańskiego Santa Maria Novella z XIV-XV wieczną fasadą. Wnętrze kryje malowidła Masaccia i Ghirlandaio, krucyfiks Giotta, w przylegającym budynku klasztornym urządzono muzeum.
Piazza della Republica / Renesansowa zabudowa Florencji
Z placu przed Santa Maria Novella ulicą św. Antoniego dochodzimy w pobliże San Lorenzo (wstęp płatny). Pierwszy kościół na tym miejscu powstał już w roku 393 i pełnił funkcję katedry. Obecna romańska bryła powstała w 2 połowie XI wieku, ale została nieco przebudowana w wieku XV. We wnętrzu znajdują się kaplice Medyceuszy z rzeźbami Michała Anioła. Z San Lorenzo sąsiaduje budynek pałacu Medicich-Ricardich z połowy XV stulecia. Tu skręcamy w prawo (w lewo znajdują się m.in. florencka Akademia i kościół San Marco z freskami Fra Angelico) i po chwili znajdujemy się przy florenckiej katedrze.
Piazza San Lorenzo w google maps:
Plac katedralny zajmują aż trzy obiekty. Duomo – Santa Maria del Fiore zostało wzniesione na miejscu dawnego kościoła Santa Reparata z VI w., którego pozostałości znajdują się pod obecną zachodnią częścią nawy a który w momencie rozbiórki był ponad dwa razy mniejszy niż obecna katedra. Budowę katedry florenckiej rozpoczęto pod koniec XIII wieku. Impulsem do jego powstania byli sąsiedzi – Piza i Siena oraz powstające w tych miastach piękne, marmurowe świątynie. Pierwszym projektantem kościoła, który miał być największym w Italii stał się Arnolfo di Cambio. Jego śmierć w roku 1302 wstrzymała prace, podjęto je ponownie w latach 80-tych XIV stulecia i zakończono do roku 1418. Pozostał jednak jeden „mały” szkopuł – kopuła.
Loggia di Bigallo na pl. Katedralnym / Baptysterium, Kampanilla i Katedra
Oryginalny projekt Arnolfo di Cambio miał w tym zakresie pewien feler, który spowodował zawalenie się skalowanego modelu. Przygotowane w roku 1367 założenia kopuły – średnica 43 metrów i wysokość od posadzki nawy – 55 metrów, stwarzały poważny problem inżynieryjny. Technologia budowania katedr w średniowieczu zakładała bowiem system rusztowań stanowiących ramę dla powstających łuków, na których miało wspierać się sklepienie. Tymczasem przewidywana masa kopuły przy zakładanych wymiarach – ok. 33 ton była niemożliwa do utrzymania przez drewniane wsporniki. Rozwiązanie dostarczył florencki zegarmistrz i złotnik Filippo Brunelleschi (którego grób znajduje się w podziemiu, przy punkcie sprzedaży pamiątek), a rywalizował z nim wykonawca drzwi Baptysterium – Ghiberti. W roku 1423 Ghiberti wycofał się i Brunelleschi został jedynym mistrzem budowniczym kopuły. Opracował on system dwóch zabezpieczonych belkami i łańcuchami murowanych skorup, których wnętrze wypełniono lekkimi cegłami, zaś krzywiznę uzyskano, układając cegły pod różnym kątem, jak również oryginalną – działającą w obie strony windę do transportu na znaczną wysokość materiałów budowlanych (polecam b. ciekawy film dokumentalny, bodajże wyprodukowany przez PBS na temat budowy kopuły).
Ściana boczna katedry / Remont tyłów katedry
W dzień Zwiastowania Pańskiego 1436 papież Eugeniusz IV w asyście Florentczyków konsekrował katedrę i odprawił uroczystą mszę pod największą kopułą chrześcijańskiego świata, choć prace przy latarni na kopule zakończono już po śmierci Brunelleschiego, w 2 połowie XV stulecia. Przyjemność wejścia na taras przy latarni po 463 stromych stopniach kosztuje 6 EUR. Drugim problemem Florentczyków było wykończenie fasady katedry – w roku 1587 rozebrano istniejącą, nieukończoną jej część, a obecny neogotycki wygląd otrzymała ona dopiero pod koniec XIX stulecia, przy czym zwycięski projekt zachował oryginalny układ kolorów z wykorzystaniem białego kararyjskiego marmuru, różowego z Maremmy i zielonego z Prato.
Kopuła Brunelleschiego
W dość skromnym w porównaniu do fasady wnętrzu katedry (wstęp bezpłatny) znajdziemy m.in. – witraże Lorenzo Ghibertiego, mozaikę Ukoronowanie NMP z końca XIV w., terakotowe dzieła Luki della Robbia, renesansowe rzeźby apostołów (przy filarach ośmiokątnej kopuły), Sąd Ostateczny Vasariego i Zuccariego z 2 połowy XVI wieku, na sklepieniu kopuły. Pietę Michała Anioła, która stała kiedyś w lewej części transeptu dziś można oglądać w katedralnym muzeum.
Główne drzwi katedry / Sąd Ostateczny na sklepieniu kopuły
Przy katedrze pręży się dumnie 85-metrowa kampanilla (wstęp 6 EUR). Jej budowę rozpoczął w roku 1334 Giotto kończąc pierwszą kondygnację, a po jego śmierci kontynuowali Andrea z Pizy oraz Francesco Talenti. Ten ostatni, w obawie przed zawaleniem się konstrukcji zmienił nieco projekt. 414 stopnie wyprowadzają na taras widokowy z panoramą miasta i sąsiedniej kopuły Duomo.
Kampanilla Giotta
Budynek Baptysterium jest najstarszym budynkiem we Florencji, powstałym przypuszczalnie już w VII stuleciu. W IX wieku, stojąc obok ówczesnego kościoła Santa Reparata, pełnił funkcje katedralne. Kolumny we wnętrzu pochodzą z dawnego rzymskiego kapitolu, natomiast obecny romański wygląd budowla uzyskała na przełomie XI i XII wieku. Najbardziej znanym elementem Baptysterium są rzeźbione drzwi z brązu – te w fasadzie południowej z przedstawieniem 28 scen z życia św. Jana Chrzciciela oraz cnót kardynalnych i teologicznych są autorstwa Andei z Pizy, zostały zamontowane w roku 1339, drzwi północne wykonał w l. 1403-1424 Ghiberti, zdobiąc je 28 obrazami z Nowego Testamentu wraz z przedstawieniem czterech Ewangelistów oraz czterech Doktorów Kościoła, najbardziej znane są jednak drzwi wschodnie tzw. Drzwi Raju z lat 1425-1452 przedstawiające 10 scen ze Starego Testamentu.
Florencja w końcu XV wieku – ilustracja z Kroniki norymberskiej
Elewacja zachodnia – symbolizująca znajdujące się po stronie zachodzącego słońca pogaństwo – jest pozbawiona drzwi. Wnętrze Baptysterium zdobią białe i czarne marmury oraz mozaikowe sklepienie z XIII w. Na posadzce widać zasięg dawnej, średniowiecznej chrzcielnicy – ośmiobocznej vasca, przeznaczonej do Chrztów wielkiej ilości osób (odbywających się zwykle w Wigilię Paschalną oraz Wigilię Pięćdziesiątnicy) znacznie większej niż późniejsze chrzcielnice „indywidualne”.
Florenckie Baptysterium
W XV-wiecznym budynku na tyłach Duomo mieści się muzeum katedralne (wstęp 6 EUR) z pokaźną kolekcją rzeźb, dawniej zdobiących wnętrza katedry, baptysterium i dzwonnicy. Są tu dzieła di Cambio, Donatella, Bandiniego, Michała Anioła, della Robbi. Uliczką w prawo od muzeum dojdziemy do dawnego opactwa florenckiego (Badia Fiorentina, po prawej) z XIII-wiecznym kościołem o nieco zbarokizowanym wnętrzu i XIV-wieczną kampanillą. Naprzeciw niego stoi budynek dawnej siedziby podesty i sądu, a potem milicji miejskiej – Bargello, wzniesiony w roku 1255. Kryje on muzeum z dziełami Michała Anioła (Bachus, Tondo Pittich), Celliniego, Giambologny, Donatella, a także barokowe popiersie Constanzy Bounarelli dłuta Gianlorenzo Berniniego.
Bargello i wieża Badia Fiorentina
Za Bargello, skręcając w prawo wrócimy na Piazza della Signoria, zaułkami w lewo (niezłe, niedrogie lody i kawa w małym Borgo po prawej) dojdziemy natomiast do Placu św. Krzyża z franciszkańskim kościołem Santa Croce z przełomu XIII i XIV stulecia, który w 2 połowie XIX wieku otrzymał obecny, neogotycki wygląd fasady. Jego wnętrze kryje XIV-wieczne freski z XIV-wiecznymi freskami m.in. Giotta oraz nagrobkami m.in. Michała Anioła, Ghibertiego, Galileusza i kompozytora Giacchino Rossiniego. Na samym placu, który jest miejscem organizowanych we Florencji „eventów” kulturalnych, znajdziemy także XIX-wieczny pomnik związanego z Florencją Dantego.
Fasada kościoła Santa Croce i obelisk Dantego
Od kościoła św. Krzyża kierujemy się nad rzekę Arno, przekraczamy ją i obok kościoła św. Mikołaja wychodzimy z linii murów miejskich. Schodkami przy Ogrodzie Róż z ładnym widokiem na Florencję podchodzimy do parkingu przy Piazzale Michelangelo, tuż poniżej San Miniato al Monte. Z placu rozciąga się ładna panorama położonego, po drugiej stronie Arno starego miasta.
Florencja – panorama z placu Michała Anioła
Wiadomości praktyczne: najbardziej popularny parking bezpłatny to Piazzale Michelangelo, który szybko się jednak wypełnia. Stąd chodnikiem obok Ogrodu Róż do centrum miasta jest ok. 1,5 km (do katedry ok. 2 km). Florencja, podobnie jak inne miasta toskańskie, słynie z wyrobu lodów o przeróżnych smakach – od klasycznych po np. … figowe. Bilety do Uffizzi najlepiej zamawiać przez Internet, unikając wiecznych kolejek. Żeby zwiedzić wszystkie kościoły i galerie na Florencję potrzeba ok. trzech dni i dużo, dużo samozaparcia, którego nam nie starczyło. Od florenckiego przepychu woleliśmy małe wsie i miasteczka, które zachowały średniowieczną zabudowę, paradoksalnie m.in. dzięki popadnięciu w jarzmo republiki znad Arno.
Impresje Toskania 